Nakde Muadil Ödeme Araçlarının Tarihçesi

Nakde Muadil Ödeme Araçlarının Tarihçesi

ABD Kongresi fiziksel nakit paranın mahremiyet özelliklerini de içinde barındıran bir dijital dolar üzerinde kafa yoradursun 1990’lardan bugüne görülen benzer çabaların neden başarısızlıkla sonuçlandığını incelemek iyi bir öğrenim olabilir. Elbette ki son 20 yılda ciddi inovasyonlar hayata geçirilmeye çalışıldı ancak bu projelerin neden yürümediğine bakarak neleri doğru yapmamız gerektiğine dair sinyaller görebiliriz.

Cumhuriyetçi senatör Stephen Lynch, geçtiğimiz Mart ayında Elektronik Para ve Güvenli Donanım (ECASH) kanun teklifini senatoya sundu. Bu teklifte ABD Hazine Bakanlığı’nın; üçüncü bir tarafın onayına gerek kalmayacak şekilde uçtan uca offline ödeme yapabilen ve güvenli bir donanım üzerinde çalışan bir dijital dolar geliştirmesi ve test etmesi isteniyordu.

İşlem yapanın önceki işlemlerin kayıtlarına erişerek harcamadığı kaynaklarını kontrol etmeye dayalı üçüncü taraf onaylama mekanizması çifte harcamayı önlemek için gerekli bir sistem olarak görülür.  Ancak kanunda cihazların kendi üzerinde çalışan ve özel veya güvenli bir bilgi işlem ortamında onaylama yapan bir sistemden bahsediliyor. Hesapta tutulacak kaynaklara ve işlemlere dair limitlerin cihazın yani donanımın içine yazılması bireysel hack durumlarının da önüne geçmeyi amaçlıyor.

Eskiler Yine Moda Oldu

Bu tür güvenli cihazlar yeni değil. On yıllardır varlar. Özel bir kart okuyucu cihazı üzerinden anonim ödemeler yapabilen Avant kart 1993 yılında Finlandiya Merkez Bankası tarafından hayata geçirilmişti. İlk aşamada dolum yapılamayan kullan-at tarzı kartlar piyasaya sunuldu ancak 1994’de yeniden doldurulabilir versiyonları da geldi. Teknik olarak bu kartlarla offline uçtan uca ödemeler yapılabiliyordu ancak Avant sisteminde bu özellik devre dışında bırakılmıştı. 

Bnanka kartlarının kullanımının maliyetli olduğu bir dönemde Avant kart kullanım ücreti olmamasıyla avantaj sağlıyordu. Ancak daha sonra işletim sisteminin maliyetli hale gelmesiyle birlikte bu karta da kullanım ücreti koyuldu.

Avant kart pazara sunulurken satış noktaları olarak Finlandiya’daki mağaza zincirlerinden biri olan R-kioski belirlenmişti. Burada kart alınabiliyor, doldurulabiliyor ve fonlar geri alınabiliyordu. Ardından diğer perakendeciler de devreye sokuldu. 1997’ye gelindiğince mevcut AVM’ler de kullanılabilir hale geldi. Bu teknik olarak zor bir işti zira ATM’ler manyetik şeritli kart teknolojisine göre tasarlanmışlardı. 

Tüm bunlara rağmen Avant kart yaygınlaşamadı. Bunun olası nedenlerinden biri de kartı doldurmak veya boşaltmak için ücret ödenmesi gerekmesi ve bu dönemde banka kartlarının kullanım maliyetlerinin düşmesiydi. Avant 1995’te bir dizi bankadan oluşan bir konsorsiyuma verildi ve 2006 yılında sessizce öldü. 

Mondex

Natonal Wesminster Bank (NatWest) de benzer bir deney yapmıştı. Banka 1995’ten başlayarak üç yıl boyunca İngiltere’de Mondex adlı bir ödeme platformunu geliştirmeye çalıştı. NatWest, 1997’de Mondex’in hakim hissesini Mastercard’a sattı ve Mastercard da bu ürünü diğer bazı ülkelerde de denemeye başladı. Mondex 1990’ların sonuna geldiğinde tıkanmış kalmıştı. 

Her ne kadar bazı pilot çalışmalar teknolojinin işe yaradığını gösterse de Avant vakasında olduğu gibi burada da ticari değer önermesinin yeterince güçlü olmadığı görülmüştü. Örneğin gerekli olan POS cihazını alan tüccar sayısı oldukça sınırlı kalmıştı. Mondex platformu kişiler arası işlemlere izin verse de kişilerin özel cihazlara sahip olmaları gerekiyordu. 

Güncel Gelişmeler

Merkez bankaları tarafından oluşturulacak dijital paralara yönelik ilgi git gide artarken dijital taşıyıcı platformlar da tekrar gündeme geliyor. Örneğin, BitMint, Idemia, WhisperCash offline ödeme imkanı veren dijital ödeme platformları sunuyor ve bunların içerisinde bir donanıma gerek kalmadan uçtan uca ödeme seçeneği de bulunuyor.  Diğer bir ifadeyle nakde muadil bir ödeme imkanı sunmaya çok yaklaşıldı. Ayrıca DigiTally de benzer özelliklere sahip bir prototipin denemesini başarıyla gerçekleştirdi.