Gelmekte Olan EnDAOstriyel Devrim

Sermayesi bölünmüş anonim ortaklık şirket modelinin 1600’lı yıllarda icadıyla birlikte insanlığın organize olma biçimi de dönüşüme uğradı. Ekonomik büyüme yakalama noktasında ortaklık yapısıyla çalışma imkânı sağlayan şirketler Sanayi Devrimi’nin kapılarını araladı ve insanlığın büyümesinde yeni bir boyut getirdi.

Bugün de kripto para temelli merkeziyetsiz otonom organizasyonların yani DAO’ların önümüzdeki yüzyılda bu tür bir inovasyona neden olup olmayacağı tartışılıyor.

DAO nedir?

Blok zinciri üzerinden verilen oylarla yönetilen organizasyonlar olan DAO’lar kaynakları ve enerjiyi kullanma noktasında çok daha açık ve kapsayıcı bir model ortaya koyuyor. Ve şu soruyu akla getiriyor: Acaba on yıllarca sürecek bir enDAOstriyel devrimin eşiğinde mi duruyoruz?

DAO’ların bu kadar büyük bir potansiyeli olduğuna inancımın temellerini anlatmak için Sanayi Devrimi’nin temellerini atan kurumsal yapıların tarihçesine bakmak ve Amerika gibi bir ülkenin kuruluşunda şirketlerin oynadığı rolü hatırlatmak isterim.

Amerika örneği

Tarihçi olmasam da Amerika’nın bir devlet yapısı kurmasından önce kurumsal yönetişim yapısı kurduğunu biliyorum. Fordham Üniversitesi hukuk fakültesi tarafından yayınlanan "Brief History of the Corporate Form and Why It Matters" başlıklı çalışmada Amerika’da kolonyal yapıdan önce şirket yapılarının kurulduğu anlatılıyordu:

“Virginia Company gibi anonim şirketler Kuzey Amerika’da Birleşik Krallık etkisinin yayılmasında rol oynadılar. Aslında Amerika’daki ilk kanun koyucu yapı olan Büyük meclis de Virginia Company tarafından kurulmuştu.”

Bir anlığına düşünün. Bir krallık emtiaları çıkarmak için bir ticari yapı kuruyor. İlk bakışta bu kolonyal merkantilizm gibi. Ancak bu kurumsal yapılar demokrasilerdeki kendi kendini yönetme konusunda 300 yılı aşan bir deney ortamı sunuyor. Bu açıdan bakıldığında DAO’ların vaat ettiği devrim o kadar da uzak görülmüyor. Aslına bakarsanız politika dediğimiz kavram da bu merkantilist yapılardan esinlenerek gelişmiş. 

Bu son derece mantıklı zira toplum dediğimiz elimizdeki kaynakları nasıl organize ettiğimiz ve yönettiğimizle alakalı bir kavram. Tarım toplumundan daha karmaşık bir yapı kurmak istediğimizde hedeflerinizin ve yatırımlarınızın hayata geçeceğine dair güven duymanız kritik unsurudur. Kaynakları ne kadar büyük boyutta yönetir ve dağıtırsak medeniyet o kadar ileri gider. 

Ancak bugün bile şirketler güvene dayalı hareket eder. Bir ülkenin ekonomik gücü finansal ve hukuki sistemlerinin gücü ve gelişmişliği ile ilişkilidir. Tam da hu nedenle kurumlara olan güveni pekiştirmek için kanuni mekanizmalar ortaya koyarız. Emtiaların üretilmesi veya topraktan çıkarılmasından Silikon Vadisi’ne geçen yüz yılar boyunca bu kural geçerli kalmıştır. Ancak bugün kurumlara güven ve büyük ölçekli koordinasyon konusunda bir tıkanma noktasına geldik.

DAO’lar ve ağ devletleri

DAO’lar bize güven faktörünün hataya düşme olasılığı yüksek insanların elinden alıp başka mekanizmalara verip veremeyeceğimiz sorusunu sorduruyorlar. DAO’ların doğal yapısı gereği sofistike finansal işlemleri daha büyük ölçekli ve geniş koordinasyonlu biçimde kurgulayabiliriz. Eğer şirketler Amerika’yı inşa ettilerse DAO’lar da yeni bir devlet tarzı inşa edebilir mi? Sosyal ağın fiziksel devlet mekanizmalarının yerini aldığı bir ağ devleti kurulabilir mi?

Melek yatırımcı Balaji Srinivasan, “ağ devleti dijital olarak bağlantılı, enterkonnekte yapıların bir bütünü” diyor. Yani DAO yapısını yönetişim amacıyla kullanan bir topluluk tarafından yönetilen ve sahiplenilen bir devlet yapısı. Buna en yakın metafor kampüsler veya ortak çalışma alanları olabilir.

Tamamen bağımsız ve alt DAO’lar tarafından desteklenen ve birlikte bir ekonomi oluşturan bir ağ devleti düşünün. Bazı DAO’lar altyapıdan sorumlu olur. Bazları da itfaiye veya asayiş gibi hizmetlere odaklanır. Birden fazla ağ devleti önemli ve ortak hizmetleri paylaşır. Belki sağlık hizmetleri tek bir elden verilir. Bu tür bir deneyde distopik birçok kabus da ortaya çıkabilir ancak DAO’lara şans tanınamaz mı?

Merkeziyetsiz otonom organizasyonlar sanal olanlar da dahil her türlü kaynağı kullanma noktasında yeni bir yol sunuyor. DAO’lar insanlara daha büyük ve alışılmışın dışında işleri radikal zaman dilimlerinde yapma vaadinde bulunuyor. Aynı şirketlerin Sanayi Devrimi’ni tetiklemeleri gibi… Bu refah, güç ve kültürel unsurlar açısından yeni bir yol. 

DAO’lar ve sosyal değişim

Toplumsal boyutta güven gerektirmeyen bir kurum demek kurumsal yapıyı koruyacak ve kollayacak bir kahramana veya krala gerek duymamak demek. Bir dizi hukuki uygulamaya ve kanuni norma güveniyoruz ve bunları bilgisayar kodu halinde yansıtıyoruz. Akıllı sözleşme özünde bir sözleşmedir. Aslında kurumsal yönetişim normlarının kendi kendini yöneten bir biçimidir.

Bu vizyon oldukça heyecan verici zira standart kurumsal yönetimden farklı olarak en iyi uygulamalar henüz yeni oluşuyor. Bu büyüme sancıları 2016’da Ethereum’dan bir akıllı sözleşmeye olan saldırıyı bertaraf etmek için yapılan sert çatallanmadan bu yana DAO konuluyor. Amerika’da birçok anlaşmazlığı çözmek için yüzyıllar içinde olgunlaşan kanunlar varken DAO’lar daha on yıllık bir geçmişe bile sahip değiller. En iyi uygulamaların oluşması için daha yapılacak çok şey var. 

Bir dizi fanatiği olarak The Gilded Age’i izledim. Bu dizi medeniyetin nasıl organize olacağına kimin karar verdiğini net biçimde gösteriyor. Gerçek hayatta da bu rolü Sanayi devrimi oynadı ve inovasyon döngülerinin nasıl işlediğini belirledi. Tarih boyunca hikâye aynı olsa da inovasyon döngülerindeki araçlar değişmeye başladı. Ben, ekonomi tarihçisi Carlotta Perez’in Teknik Gelişim Döngüsü yaklaşımındaki “kurulum” aşamasında olduğumuza inanıyorum. Eğer şansımız yaver giderse şu anda yaşanan ayı piyasası bizi hayata geçirme fazına ve sonrasında da olgunlaşamaya geçecek bir itici güç olabilir. 

DAO’ların da eski dönemlerde gördüğümüz çığır açıcı dinamiklerin neden olduğu huzursuzluk verici ve refah artırıcı yeni normları oluşturmaları söz konusu olabilir. Tarihin tekerrür etmediği kafiyeli olduğu söylenir. Önümüzdeki yüz yılda kültürel normlardaki değişimlerin Amerika’nın kuruluşlu kadar büyük olaylara kapı açacağına inanıyorum.

Bireylerin ve vatandaşların nasıl organize olacağına dair sistem noktasında bir dönüm noktasındayız. Önümüzdeki devrimin temelinde otomatize edilmiş bir kurumsal yönetim yaklaşımı olması çok şaşırtıcı olmaz.