CBDC’lere ve Paranın Politikleşmesine Bir Eleştiri

Geçen hafta ABD Kongresi’ndeki oturumlardan birinde Cumhuriyetçi Rashida Talib ile JPMorgan Chase CEO’su Jamie Dimon arasında bir tartışma yaşandı. Bu tartışmanın temelinde ABD’nin kârlı ve yeni petrol ve gaz projelerini destekleyip desteklememesi konusu yatıyordu. Dimon’un fosil yakıtları finanse etmekten vazgeçmenin ABD için “cehenneme giden kapının açılması” olduğuna dair vurgusu, olağan şüphelilerin seslerini yükseltmesine neden oldu. Bir sonraki dalga gelene dek bu konu kısa süreliğine de olsa gündemde yer bulacak gibi görünüyor. 

Ancak devletlerin finansal kararlardaki rolü konusundaki tartışmalar daha uzun süre devam edeceğe benziyor. Aslında merkez bankası dijital paraları (CBDC) devreye girmeye başladıkça bu tartışma daha da alevlenebilir.

Şuna şüphe yok ki eğer devlet Amerikalıların günlük işlemleri hakkında detaylı bilgiler edindikçe ve onları belirli bir politik eksene yöneltmeye çalıştıkça CBDC’lerin kötücül etkileri de ortaya çıkabilir. 

Sürdürülebilir finans olarak nitelendirilen yaklaşım ve onun kuzeni sayılabilecek Çevresel, Sosyal ve Yönetişimsel (ESG) yatırımlar, kurumların yönetim kurumlarında çevre politikaları, ırka ve cinsiyete yönelik eşitlik ve çeşitlilik gibi konularda oluşan fikir birliği çerçevesinde şekillenmeye başlıyor. Bu konunun destekçileri yönetim kurullarında ağırlık kazanmaya başladılar ama daha da fazlasını istiyorlar.

Örneğin, ABD Başkanı Biden’ın Finansal Kurumlardan Sorumlu Hazine Başkan Yardımcısı Graham Steele yazdığı bir akademik makalede düzenleyici kurumların iklim konusunda katı tedbirler alması gerektiğini vurgulamıştı. Bunlar arasında “bir kurumun aktivitelerini sınırlama, bazı aktiviteleri engelleme veya varlık dağılımına dair düzenlemeler” de olabileceğini söylemişti. SEC Başkanı Gary Gensler yeni kurumsal iklim ve çevre bildirimlerinin hayata geçirilmesine öncülük ediyor. ABD Hazine Bakanı Janet Yellen iklim değişikliğini “varoluşsal bir tehdit” olarak nitelendiriyor ve “net sıfır karbon ekonomisine hızlı bir geçiş” gerektiğinde ısrar ediyor. 

Bir CBDC finansın politikleştirilmesi noktasında daha da ileri gidebilir ve devletin direktiflerinin bireysel seviyedeki finansal işlemlere indirgenmesine imkân verebilir. CBDC’ler bir ülkenin merkez bankasının doğrudan borcudur. Finansal otoriteler parayı yakından ve sıkı biçimde kontrol eder ve izler.

Bu tür bir kontrol olasılığının otoriter yapıları heyecanlandırdığı da bir gerçek. Örneğin Çin 2014’ten bu yana CBDC üzerinde çalışıyor. BU para devreye girdiğinde rejimin mevcut sosyal kredi sistemine mükmeml bir eklenti olabilir.

Bu arada merkez bankalarının küresel şemsiye kurumu Bank for International Settlements bir dizi CBDC pilot projesi üzerinde çalışıyor ve CBDC’lerin uluslararası alandaki uyumuna dair kendi testlerini yürütüyor. ABD biraz dura kalka olsa da yol almaya devam ediyor. CBDC birçok biçimde kurgulanabilişe de tüm CBDC işlemlerinin bir merkezi kurum tarafından izlenmesi ve buna neden olarak da kara para aklanmasının ve terör finansmanını önlemenin bahane edilmesi olasılığı yüksek. 

Bu kara para aklama/terörizm finansmanını önleme düzenlemeleri genelde söz konusu aktiviteleri engellemekte yetersiz kalır. Batılı yetkililer mahremiyet bahanesini ortaya atsa da bu bir seraptan ibarettir. Araştırmacı Nathalie Smolenski Bitcoin Policy Institute’da kısa süre önce yazdığı makalede CBDC bağlamındaki bir mahremiyetin “devlete karşı bir mahremiyet olmadığını” söylüyor ve ekliyor: “Aksine devlet piyasalara yönelik iyi ve güvenilir bir gözlemleyici olarak görülmeli ve her seviyede bireysel işlemleri izleyebilmeli. Devlete karşı bir mahremiyet beklentisi kriminal bir niyetin göstergesi olabilir.”

Herkesin finansal işlemlerini izleme ve kayıt altına alma gücüne sahip olan bir devlet bu işlemleri kullanarak kendi yaklaşımlarını dikte ettirme imkânı bulabilir. Bunlar arasında işlemleri takip etmek, engellemek, durdurmak, silmek, bir şirketin veya bireyin belirli kişilerden veya nedenlerle para almasını önlemek sayılabilir. Devletler bu kontrolü bir kez ele geçirdiklerinde geri dönüş olmaz. Zira her zaman varoluşsal bir tehdit, yeni ve akıllı kara para aklayıcıları, durdurulması gerek teröristler olacaktır.

Her ne kadar zaman ilerlese de CBDC trenini durdurmak için geç kalış değiliz. En azından ABD’de Merkez Bankası kongrenin onayı olmadan ilerlemeyeceğini açıkça ifade etti. Bu politik anlamda bir engelleme imkânı veriyor. Bazı teknik nedenlerden dolayı CBDC’lerin kabul görmezden önce işlevsiz kalması da söz konusu olabilir. Tüm bunlara karşın kimse CBDC’lerin bireysel bağımsızlığa yönelik tehditlerini göz ardı etmemeli. CBDC’ler paranın politize edilmesi konusundaki son adım olabilir.