Enflasyona Dair Yanlış Bilinen Gerçeklerle Mücadele

Kripto toplulukları arasında yayılan en popüler mesajlardan biri deflasyonun enflasyondan iyi olduğuna dair yorum. Bir varlık ne kadar deflasyona uğrarsa o kadar iyi olduğu söyleniyor. Bu varlıkları aldırmaya yönelik bu tür mesajlar enflasyonun kontrolden çıktığını ve bunun nedeninin pandemi dönemindeki parasal genişleme olduğunu vurguluyor. 

Gelin birçok kripto ekosistemindeki ortak ve yapısal bir yanlışla başlayalım yazımıza: Deflasyonel sistemlerin enflasyonist sistemlerden daha iyi olduğu kanısı çok hatalı. Bitcoin’in ateşli savunucuları buna prim verseler de Ethereum topluluğu da yoldan çıkabiliyor. Ultrasound.money, EIP-1559’un deflasyonist etkisini alkışlarken gelmekte olan Ethereum Merge’ün de iyi bir şey olduğunu belirtiyor. 

Aslında bu teori çekici: Eğer elinizde kripto varsa ve yeni kripto alırkenki faiz oranı sıfıra giderse veya hatta eksiye düşerse kriptonuzun değeri yükselecektir. Buradaki gizli kabul bahse geçen kriptolara talebin devam edeceği veya artacağıdır. Gerçek hayatta ise deflasyonel sistemlerin pek iyi çalışmadığı görülüyor. Özellikle Büyük Buhran dönemi bakıldığında bununla ilgili birçok örnek görülebilir. Büyük Buhran döneminde bir ülke altından ne kadar hızlı çıktıysa ekonomisi o kadar hızlı toparlandı.

Deflasyonel sistemlerin ekonomik çöküş oluşturmasının temel sebebi şudur: İnsanlar ellerindeki paranın değerinin artmasını bekledikleri için harcama yapmazlar ve parayı tutarlar. Bunun sonucunda tasarruf artar (hodl!) ve talep düşer. Bunun tam tersi olarak enflasyonist sistemlerde insanlar para harcamak için yarışır. Zaten bu günlerde merkez bankalarının fiyat stabilitesi yakalamaya çalışmasının nedeni de budur. 

Ancak, şunu anlamak önemli: Fiyatlarda mutlak bir stabilite yakalamak mümkün değildir ve mantıksız bir hedeftir. Ekonomiler zamanla değişir ve fiyatların da değişmesi gerekir. Üretim ve teknolojideki gelişmeler bir şeyler satın almayı daha kolay ve uygun maliyetli hale getirdi ancak birçok hizmet alanında bu tür bir verimlilik yakalanamadı. Okullarda öğretmenler hâlâ yüz yıl önceki gibi kalabalık sınıflara eğitim vermeye çalışırken fabrikalarda otomasyon sayesinde yüz kişinin işin bir kişi yapabiliyor. Televizyon fiyatlarıyla eğitim fiyatlarının belirli bir zaman diliminde aynı kalması söz konusu olamaz.

Diğer tüm parametrelerin sabit olduğu bir durumda enflasyon deflasyona tercih edilmelidir. Bu durum merkez bankalarına gerektiğinde enflasyonun altında faiz oranları açıklama şansı verir. Eğer enflasyon yüzde 3 iken yüzde 1 ile kaynak bulabiliyorsanız efektif “reel” faiz oranı yüzde eksi 2’dir. Bu bir nevi merkez banasının airdrop yapması gibidir. Ne yazık ki faizleri sıfırın altına çekmenin kolay bir yolu yoktur.

İncelenmesi gereken ikinci önemli başlık da Batı demokrasilerinde enflasyonun önemli bir politika hatası olarak veya kontrol dışı görülmesidir. Her ikisi de geçerli değildir. Enflasyon ve merkez bankaları tam olarak da gerektiği gibi işlev görüyorlar. Büyük kapsamlı kurtarma planları ve finansal hamleler hepimizi pandemi döneminin başında yaşanabilecek büyük bir resesyondan kurtardı. Şimdi merkez bankaları ve devletler geri çekiliyorlar. Ancak maliye ve para politikaları tam anlamıyla bilim değil. Hizmet satışlarında muazzam bir düşüşün yaşandığı, insanlar evde kaldıkça ürünlere olan talebin patladığı ve ardından tekrar hizmet sektörüne yüklenildiği bir senaryoda küresel ekonomiyi tereyağından kıl çeker gibi idare edemezsiniz. 

Bu çabaların genel anlamda başarılı mı kötü mü sonuç verdiğine dair bir kıyaslama yapmak için mevcut pandemi dönemini bu derece büyük ölçekli mali ve para politikasına yönelik müdahalelerin geldiği bir diğer dönemle karşılaştırmak gerekir. Bu noktada elimizdeki tek uygun dönem II. Dünya Savaşı’nın başlangıç ve bitiş dönemleridir. II. Dünya Savaşı sonrasında ABD’de talep top tüfekten mutfak eşyalarına ve otomobillere doğru hızla kayınca ciddi bir enflasyon görülmüştü. 

Enflasyondaki bu yükseliş dönemsel ve geçici. II. Dünya Savaşı’ndan sonraki üç yıllık süreçte enflasyon ABD’de yüzde 18’e çıkmış ve zamanla düşmüştü. Bu oranlar uzun sürecek bir enflasyona işaret etmiyordu ve bugün dönüp bakıldığında kimse o dönemdeki politikaları büyük bir hata olarak nitelendirmiyor. Tüm dünyadaki üretim ve talebin dönüşümü sonucunda ortaya çıkan mantıklı bir durumdu. ABD’de enflasyonun yüzde 8 civarında gerçekleşmesi aşması aslında bu kıyaslama çerçevesinde başarılı bir durum. 

Ekonomimizin geleceğini blok zincir üzerinde kurgulamaya gelirsek… Geçmişten ders almayı ihmal etmemeliyiz. Ethereum’un yeni küresel ekonominin ana motoru olmasını istiyorsak (ben istiyorum) ve ether’in temel fiyatlandırma birimi olmasını arzu ediyorsak o zaman deflasyonu değil fiyat stabilitesini öncelemeliyiz. Daha deflasyonist mimarileri öne çıkarmak elinde para tutanları mutlu etse de Ethereum’un küresel ekonomideki pozisyonunu zayıflatacaktır.