Kriptodaki Çözülme Neden Bulaşıcı Değil (En Azından Bu Seferlik)

Kriptonun ve borsaların yavaş yavaş ama kalıcı bir düşüşe geçmeye başladığı Ocak ayında IMF bir rapor yayınladı ve kriptonun konvansiyonel piyasalar ile ilişkili biçimde hareket etmeye başladığı yönünde uyarıda bulundu. Raporu kaleme alanlar “kriptonun geniş bir yaygınlığa erişmesinin finansal stabilite riski doğuracağına” yönelik endişelerini belirtmişlerdi.

Buradaki endişenin özünde kripto piyasalarında yaşanacak olası bir çöküşün 2008 yılında konut sektöründe yaşanan çöküşün Büyük resesyonu tetiklemesine benzer bir tetikleyici etki oluşturması ihtimali yatıyordu. IMF, “kaldıraçlı işlemlerdeki artışın” sistemik bir bulaşıcılıkla hızla yayılma riskine özellikle dikkat çekiyordu. 

IMF’nin hayranı olmasam da analizlerinde risklerin doğru biçimde belirlendiğini söylemek gerek. Çarşamba günü yapılan açıklamalarda büyük ölçekli kripto fonlarından biri olan Three Arrows Capital’ın temerrüde düştüğünü ve likidite edileceğini öğrendik. Bunun en büyük nedeni marj odaklı yatırım stratejisini benimsemesiydi. Yüksek riskli, kaldıraçlı yaklaşımlar kripto dünyasında sık görülür ve teknolojinin temel kullanım mantığı noktasında stabilite kaybına ve belirsizliğe neden olabilir.

Gerçek hayatta yaşananlara baktığımızda kriptonun bulaşıcılığı konunu test etme şansı yakalayamadık. 

Aksine hem kripto piyasaları hem de diğer konvansiyonel piyasalar hemen hemen aynı dışsal nedenler dolayısıyla eşzamanlı biçimde düşüşe geçtiler. Bu nedenler temelde küresel enflasyondaki artış ve ABD’deki parasal sıkılaşmaydı. Borsalar ve tüketici güveni düşerken kripto da buna eşlik etti. Korona virüs pandemisi döneminde çok ilgi gören birçok teknoloji şirketi hissesi de aynı üst düzey kripto paralar gibi son altı ayda ciddi değer kayıpları yaşadı. 

Bulaşıcılık sorusu biraz akademik gibi görünse de aslında önemli. Toplumdan gelen ilginin zirve yaptığı dönemlerde yatırım için de fırsat. Kripto salgınında en önemli konulardan biri de konvansiyonel yatırımcıların kaynaklarının spekülatif, volatil ve riskli kripto varlıklara gitmesi. Böylesi bir durum, gelecekteki bir krizin makroekonomik dinamiklerini oluşturabilir zira risk kurumlardan kişilere geçer.

Aynı zamanda her bir döngü kripto ile ana akım finans arasında daha fazla entegrasyona zemin hazırlıyor. Hatırlayın, çok da uzun olmayan bir süre öncesinde bile kripto şirketlerine banka hesabı açılması zor bir işti. Şimdi bazı düzenlemelere tabi bankalar sektöre ciddi ilgi gösteriyor.

Entegrasyonun git gide daha da gelişmesi Three Arrows Capital tarzı patlamaların geleneksel finans şirketlerini (TradFi) de vurması anlamına geliyor. TradFi şirketi Jump Trading kripto birimi kurmuş ve bu çerçevede pek de iyi sonuçlanmayan (Terra’ya destek vermek gibi) hamleler yapmıştı. Bu sıkıntı şu ana dek Jump’ın ana işine büyük bir baskı getirmedi ama ileri günlerde olası bazı sıkıntıların da sinyali oldu.

Boyut meselesi

Ancak bir “salgın” durumu birkaç fonun veya kurumun arasındaki etkileşim ve ilişkiden ibaret değil. “Salgın” kavramı finans dünyasında iç içe geçmiş, girift ve yoğun ilişiklerin bütününe etki yapabilir. Kripto bu tür bir salgını tetikleyebilecek bir hacme ve boyuta doğru evriliyor. 

Tüm kripto varlıklarının toplam defter değeri geçen Kasım’da zirve yapmış ve 3 trilyon dolara erişmişti. ABD’nin GSYİH’sının 23 trilyon dolar, küresel GSH’nın 83 trilyon dolar olduğunu düşünürsek bu çok da büyük bir hacim değil. Ancak finans resminin genelinde git gide daha görünür hale geliyor. IMF’nin verilerine göre Kasım ayındaki tepe noktasında iken kriptonun toplam piyasa değeri ABD’deki borsaların yüzde 5’ine denk geliyordu. Ayrıca ABD’deki bonoların da yüzde 5’ine denk geliyor.

Bu, bir finansal krizi tetiklemek için yeterli bir hacim. Kıyas olması açısından; 2008 resesyonundan önce teminata tabi borç yükümlülükleri 200 milyar dolardı. CDO’lar yüksek oranda kaldıraçlı varlıklar olduğu için kredi piyasalarında ciddi bir çöküşü tetikleyebilmişti. 

Girişim sermayesi riskleri

Kripto ekosisteminde girişim sermayesi (VC) fonlarının da parası bulunuyor ancak hem hacim hem de bağlantılar açısından çok da ciddi bir boyutta olmadığı söylenebilir. Kripto balonunun görülmedik biçimde şiştiği 2021 yılında VC’lerin kripto startup’larına yatırdığı para 33 milyar dolarda kalmıştı. VC’lerin teknoloji ve yazılım şirketlerine 276 milyar dolar yatırdığı düşünüldüğünde bu resim daha da iyi görülebilir.

Girişim sermayesi çeşitli açılardan genel finans dünyasından izole olmadı itibariyle de önemli. Birçok fon sadece servet sahibi kişilerden para kabul ediyor ve bu kişiler de ekonomik davranışları çerçevesinde büyük zararları göze alıp absorbe edebiliyorlar. Ayrıca VC’ler startup dünyasının dışında neredeyse göz ardı edilebilir bir hacimdeler. Yani bir sıkıntı olursa belli sektörlerde tıkanma olabilir ama sistemin tümü sorun yaşamaz. 

3AC’nin Bağımlılıkları

Görülen o ki Three Arrows, aynı anda birçok farklı iş yapmaya çalışmış ve buradaki sıkıntılar temerrüde düşmesine neden olmuş. Şirket kendine özgü bir yapı kurgulamaya (örneğin kaldıracı çok yüksek uzun BTC pozisyonlarına yatırım yapmış) ve aynı zamanda startup’larda girişim sermayesi gibi de pozisyon almaya çalışmış.

Hepsinden daha vahimi, 3AC desteklediği bazı startup’ların hazinesi gibi konumlanmış ve bu hizmeti kullanan portföy şirketlerine teşvikler vaat etmiş. Bu yapı özü gereği saçma olmakla birlikte 3AC’nin startup’ların hazinelerini işlem aktivitelerinde teminat veya sermaye gibi kullandığına dair de şüpheler söz konusu. 

Bu tür aktiviteler kripto piyasalarında finansal salgınlara neden olabiliyor. Örneğin 3AC’ye hazinesini teslim eden bazı startup’lar projeleri bırakıp gittiler. Bunun da ötesinde 3AC, BTC, ether ve benzer güçlü varlıkların satışını zorla yaptırarak sadece bireyleri değil piyasanın tamamını tehdit eder hale gelmiş olabilir.

Kriptonun bir salgın oluşturma potansiyelini tam anlamıyla test edememiş olsak da 3AC’nin kurucuları Su Zhu ve Kyle Davies bu tür yaklaşımların nelere yol açabileceğine dair bize güzel bir örnek verdiler. Bu konuda çeşitli reçeteler oluşturulabilir ancak en azından büyük ölçekli finansal oyunculara yönelik reçetelerin taraflardan daha fazla şeffaflık beklentisine ve aynı çatı altında çok fazla risk alamaya yönelik çözümler sağlaması da gerekli.