Hem Risksiz, Hem Kârlı, Hem Hızlı (Olmaz Öyle Şey)

Kripto dünyası tam bir ödünleşimler (trade-off) cennetidir. Yani bir şeyi yükseltirseniz başka bir şeyi düşürebilirsiniz. Bir noktada bir getiri elde ederken başka noktada bir şeyden feragat etmeniz gerekebilir. Denklemi oluşturan değişkenlerin hepsini mükemmel düzleme getirme şansınız yok denecek kadar azdır. Bu nedenle kripto dünyasında ödünleşimleri iyi anlayan, bunları doğru biçimde yöneten kurumlar ve kişiler zaman içerisinde önemli ölçüde yol alıp başarı ve getiri elde ederken bunu tam olarak göremeyenler için zorlu bir süreç söz konusu olabilir.

Sözlük tanımına bakıldığında ödünleşimi “arzulanan iki sonuç arasında tutturulan denge” olarak tanımlamak mümkün. Yani birden fazla parametrenin aynı anda istediğimiz gibi gelişmesini arzu ediyoruz ama bu maalesef olmuyor. Örneğin projenin hem zamanında hem belirlenen bütçede hem de üstün kalitede tamamlanmasını istiyoruz. Neredeyse mülkün değil. Ya da leziz bir profiterolü mideye indirip şeker ve kolesterol konusunda hiçbir sıkıntı yaşamamayı istiyoruz, bu da uzun vadede mümkün olamayacak. (Ah keşke olsa.) Yani ödünleşimler aslında bazı fedakarlıklar yapmak, denge tutturmak anlamına geliyor.

Kripto dünyası ödünleşimlerin öne çıktığı ikilemlerle ve hatta üçlemelerle dolu. Sevgili, Cemil Şinasi Türün, geçen günkü sohbetimizde merkeziyetsizlik-hız-kesintisizlik üzerine bir denge arayışından söz ediyordu. Aslında yakalanması ne kadar zor bir üçlü beklenti öyle değil mi? Ya da regülasyon ve serbestlik ikilemine bakalım. Bir yandan tüketiciyi korumak, finansal sistemin bütünlüğünü gözetmek isterken bir yandan da hiçbir şeye bağlı olmayan, izinsiz bir yapı hayal edildiğinde bunu yakalamak hiç de kolay olmuyor. 

Ödünleşimlerin bağlamla, yani içinde bulunduğumuz dönemin ve zamanın ruhu ve dinamikleriyle ilgisi de keskinleşebiliyor. Örneğin son dönemde dünyada artan kutuplaşma çeşitli bölgesel güçlerin her noktada çekişmesi anlamına geliyor. Bu da yepyeni ödünleşimleri ortaya çıkarıyor ve bu konularda düşünmeye bizi sevk ediyor. CoinDesk yazarı Michael Casey, geçtiğimiz günlerde yazdığı köşe yazısında benzer bir duruma işaret ediyordu. Casey, bugüne dek merkeziyetsiz dünyaya dair verilerin şeffaf ve herkese açık halde olması gerektiğine inandığını yazıyor ve bunun adil bir sistem için gerekliliğine inanıyor. Bu nedenle de Tornado Cash yasağı gibi düzenlemelere dair uygulamaları anlamlandırabiliyor. Ancak geçtiğimiz günlerde bir uzmanın kendisine sorduğu, “peki tüm veriler açık olduğunda Çin’in yapay zeka faaliyetlerini destekleyecek makine öğrenmesi algoritmalarını beslemiş olmayacak mısınız?” bu soru Casey’nin bakış açısını değiştiriyor. Yani ödünleşim çok net: sansürden uzak, şeffaf bir sistem kuralım. Ama o zaman bu erişilebilen verileri birilerinin alıp farklı amaçlar için kullanmasını nasıl engelleyeceğiz?

Benzer durum kripto dünyasının insan kaynağı açısından da geçerli. Ülkeye yeni girecek bir şirkete veya yeni kurulan bir firmaya teknik tarafı güçlü, yöneticilik vasıfları gelişmiş ve iyi bir networkü olan bir yönetici nasıl bulacağız? Bu özelliklerden hangisinden ne kadar feragat edeceğiz? IQ’su yüksek ama EQ’su düşük bir liderin topluluk önünde edeceği lafların sorumluluğunu kime yansıtacağız? (Bakınız Do Kwon olayı veya Craig Wright vakası.) 

Ödünleşimleri yönetmek

Bu noktada ödünleşimleri anlamak ve yönetmek liderler için önemli bir özellik haline geliyor. Ödünleşimleri yönetmenin ilk adımı farkındalık. Öncelikle kendine dair farkındalık. Kişiler ve kurumlar, kendi güçlü ve zayıf yanlarını çok iyi anlamalı, değerlerini ve amaçları net biçimde tariflemeli ve herkesin bunu bilmesini ve öğrenmesini sağlamalı. Bu ödünleşimlerle karşılaşıldığında bir kutup yıldızı gibi işlev görecek bir stratejik hamle olacak. Diğer bir önemli farkındalık noktası da bağlamı anlamak üzerine. Bir şirket ayı piyasasının olduğu bir dönemde değerleri çerçevesinde X unsurundan fedakârlık ederken boğa piyasasının olduğu bir dönemde Y unsurundan fedakârlık edebilir. Otoriter bir yapıda düzenlemelere dair bakış açısı daha liberal bir yapıdaki düzenlemelere dair bakış açısından farklı olabilir. Bir şirketin CEO’su arkadaşlarıyla Cuma akşamı muhabbet sofrasındaki konuşma tarzı ve detayları paylaşma biçimi ile bir gazeteci karşısındaki konuşma tarzı ve detayları paylaşma biçiminin farklı olması gerektiğinin farkına varmalı.  

Kimi zaman ödünleşimler bir uyarı niteliğinde de olabilir. Örneğin bir noktada önemli bir ödünleşimle karşı karşıya olduğumuzu hissediyorsak burada durup bir resme detaylı bakmakta fayda olabilir. Örneğin bir pazarda düzenlemeler noktasında çok fazla baskı altındaysak ve bu nedenle merkeziyetsizlikten ciddi bir fedakârlık yapmamız gerekiyorsa o pazara girme kararını gözden geçirebiliriz. Ya da bir ürün bize muhteşem bir kazancı, hiçbir riske girmeden ve hemen yarın vaat ediyorsa burada hiçbir ödünleşim olmaması alarm zillerinin çalmasına neden olmalı. Hani meşhur bir söz vardır: Bir şey gerçek olamayacak kadar iyiyse muhtemelen gerçek değildir. Ödünleşim bakış açısı bize bu ipuçlarını yakalama şansı da verir.

Ödünleşimi etkin yöneten yapıların ve liderlerin ortak özelliği pivot edebilmeleri ve esnek olmalarıdır. Yani değişen koşullara ayak uydururken gittikleri yolu değiştirme cesareti ve kapasitesi göstermeleri önemlidir. Burada da belirleyici durum değerler, strateji ve yaklaşımlardır. Yani pivot edelim derken dün söylediğimizin bugün tam tersini yapalım, dün siyah dediğimize bugün beyaz diyelim demiyoruz. Sadece bir fikre saplanıp kalmamayı resmi farklı görmeyi denemeyi bırakmamak lazım.

Ödünleşimler hayatın vazgeçilmez bir özelliği, hele ki, standartların ve kuralların henüz olgunlaşmadığı, yeni yeni gelişen alanlarda ve piyasalarda ödünleşimler daha fazla, daha sert ve daha karmaşık bir yapıda karşımıza çıkabilir. Bunları anlamak ve etkin yönetmek bireysel ve kurumsal anlamda başarının önemli bir sırrı.